Lá Cách là lá của cây Cách, có mùi vị thơm ngon, dùng chế biến kèm những món ăn xào hoặc ăn sống. Là loại rau xuất hiện thường xuyên trong các bữa ăn của người Việt. Bên cạnh đó, lá còn là vị thuốc bảo vệ gan, thanh nhiệt, chữa lỵ, hạ huyết áp.
Lá Cách là gì?
Lá cách là lá của cây Cách hay Vọng cách. Cây có tên khoa học Premna corybomsa (Barm.f.), thuộc họ cỏ roi ngựa Verbenaceae.
Cây thuộc loại cây gỗ nhỏ cao khoảng 2-3m, phân nhánh. Cây có khi mọc leo, thường có gai.
Lá mọc đối, hình trái xoan hay bầu dục, gốc tròn hay hình tim, chóp rũ hay có mũi ngắn. Lá dài tới 16cm, rộng tới 12cm, nguyên hoặc hơi khía răng ở phần trên, có ít lông ở dưới, nhất là trên các gân.
Hoa nhỏ, màu trắng lục xam, họp thành ngù ở ngọn cây
Quả hạch, hình trứng, màu đen.
Cây cách mọc hoang dại ở những nơi rậm rạp, trên các liếp vườn. Cây cũng thường được trồng đề lấy lá non làm rau ăn và làm thuốc.
Thu hái
Lá thường hái quanh năm, có nơi có thể dùng cả rễ, vỏ thân.
Sơ chế
Lá thu hái về rửa sạch, phơi hoặc sấy khô hoặc sao vàng để dùng.
Lá cách có mùi thơm dễ chịu, nên người ta dùng lá cách dưới dạng ăn sống, gói bánh xèo, bánh khọt chung với các loại rau tươi sống khác. Lá được sử dụng chủ yếu để xào nấu các loại thịt như thịt rắn, thịt chuột đồng, hoặc để um lươn. Lá thường được thái nhỏ thành sợi rồi cho vào nồi xào hay nồi um khi các loại thị đã gần chín rồi xào tiếp đến mềm.
Tác dụng của Lá cách
Ở một số nước khác vùng Đông Nam Á, lá cách trị thấp khớp và làm thuốc lợi sữa.
Kháng viêm
Lá cách ức chế phù nề, giảm tình trạng viêm nhiễm. Trong các mô hình cấp tính, albumin trứng gây phù nề chân chuột, lá có thể ức chế sự hình thành phù nề. Trong mô hình mãn tính, sự hình thành u hạt gây ra bằng viên bông ở chuột PCEE. Lá làm giảm đáng kể sự hình thành u hạt với tỷ lệ phần trăm ức chế tương ứng là 35,17% và 50,38%.
Bảo vệ gan
Chiết xuất ethanol từ Lá có tác dụng như silymarin. Một chất tăng cường khả năng khử độc của gan, kích thích tái tạo tế bào gan. Đồng thời bảo vệ gan khỏi các thương tổn như rươu, thuốc độc gan.
Hạ huyết áp
Lá cách trợ tỳ can, chủ trị các chứng tăng huyết áp do can hỏa vượng, can dương vượng. Triệu chứng của những chứng này thường là đỏ mặt, hay cáu giận, ngủ khó vào giấc, tăng huyết áp, tinh thần lo lắng. Lá cách làm dịu tinh thần, cải thiện giấc ngủ, dễ vào giấc, ngủ sâu. Ngoài ra, lá có tính hành khí hoạt huyết, tăng lưu thông máu, giảm sức cản ngoại biên nên làm giảm huyết áp.
Theo y học cổ truyền
Người ta xem đọt cây cách có vị ngọt, tính mát. Tác dụng trợ tỳ can, làm mát gan, sáng mắt, tiêu độc, lợi tiểu. Trị phù do gan, xơ gan (dùng lá cách cặp với một miếng gan động vật nướng chín mà ăn). Lá Cách cũng được sử dụng làm thuốc chữa lỵ, thông tiểu tiện và giúp sự tiêu hóa.
Bài thuốc kinh nghiệm từ Lá cách
Tả lỵ
Lá tươi giã lấy nước hoặc lá khô sắc nước uống. Thêm nước sôi để nguội, khuấy đều, thêm chút đường để dễ uống. Đối với người lớn dùng 30-40ml/ngày, trẻ nhỏ dùng nửa liều người lớn.
Rối loạn kinh nguyệt
Đối với tắc kinh, kinh chậm ra, do các bệnh lý khí huyết ứ trệ có thể khắc phục bằng lá cách. Dùng lá sắc uống vào thời điểm trước hoặc trong hành kinh có thể cải thiện tình trạng rối loạn.
Giải độc bia rượu
Theo kinh nghiệm dân gian Nam bộ, dùng nhiều lá cách non hoặc luộc xào có tác dụng giải độc bia rượu.
Gan nhiễm mỡ, ăn kém, đầy bụng
Lá cách 30g, lá dành dành hoặc chi tử 20g, nếu đầy bụng gia trần bì 15g, đậu đen 5g, cỏ mần trầu 10g, nhân trần 20g, râu ngô 10g. Đem dược liệu sao vàng hạ thổ, cho nước vừa phải. Sắc uống lúc ấm, dùng trước hoặc sau bữa ăn 30 phút. Đối với bệnh cấp tính dùng trong 20 ngày, bệnh mạn tính nên dùng 1-3 tháng, hạn chế tái phát.
Kiêng kị: Thịt chó, chuối tiêu, trứng, mỡ, đường trắng.
Bướu giáp ác tính Basedow
Trong tạp chí Cây thuốc quý số 245 (3/2014) về bài thuốc Nam kì diệu. TS Võ Văn Chi đã viết tổ hợp các cây lưỡi rắn, ô rô nước, dừa cạn, đu đủ, cây cối xay. Thêm các cây ngũ gia bì chân chim, ké hoa đào, cúc áo hoa vàng, cây bòng bong, cây vọng cách. Dùng tổ hợp cây này giúp giảm bướu.
Sỏi thận, thông tiểu
Lá nấu nước uống có thể tống sỏi ra ngoài. Dù vậy tác dụng thực sự còn phụ thuộc chính vào từng loại sỏi và vị trí của nó.
Tắc tia sữa
Lá cách, bồ công anh mỗi thứ 30-40g. Tất cả đem rửa sạch, giã nát, vắt lấy nước cốt uống, đem đắp bã bên ngoài, dùng ngày 1 lần.
Đối với trường hợp ít sữa, tiểu khó: 30g lá cách, 12g thông thảo, sắc uống ngày 01 thang.
Nhức mỏi người
Lá có tính hành khí hoạt huyết, tăng lưu thông trong cơ thể. Do đó những người nhức mỏi, lớn tuổi, người trì trệ, kết hợp tập vận động và uống nước sắc từ lá. Có thể dùng lá làm rau ăn hoặc nấu canh với thịt heo + lá cách + hoàng kỳ.
Thanh nhiệt
Đối với những thức ăn tính nhiệt như thịt bò ướp tỏi nướng, nên kèm theo lá này ăn ngon và giải nhiệt.
Tiêu độc
Lá làm giảm tác dụng phụ của thịt bò khi gây dị ứng.
Lưu ý khi dùng Lá cách
- Thành phần premnin và ganiarin trong cây cách có tính độc, nếu lạm dụng dễ cường giao cảm, tăng huyết áp.
Để lại một phản hồi