Riềng: Gia vị có tác dụng chữa bệnh

Riềng (Rhizoma Alpiniae officinari) được trồng và sử dụng rộng rãi trong ẩm thực Việt Nam. Không chỉ giúp tăng sự hấp dẫn cho món ăn, riềng còn có công dụng hỗ trợ điều trị một số bệnh lý như giảm đau dạ dày, cảm lạnh, tăng cường sức đề kháng, chống ung thư…

1. Bộ phận sử dụng

Riềng mọc hoang và được trồng ở khắp nước ta để làm gia vị và làm thuốc. Rễ củ được thu hoạch quanh năm. Sau đó, thân rễ được đem đi loại bỏ rễ con, vết lá, rửa sạch, cắt thành phiến, rồi đem phơi hay sấy khô.

2. Thành phần trong riềng

Trong riềng có từ 0,5 – 1% tinh dầu, màu vàng xanh, có mùi long não, trong đó chủ yếu có xineola và metylxinnamat.

Ngoài tinh dầu, còn có các chất sau đây:

Một chất dầu, có vị cay gọi là galangola.
Ba chất có tinh thể, là dẫn xuất của flavon. Số lượng khoảng 0,1%. Ba chất đó là galangin C₁₅H₁₀O₅, alpinin C₁₇H₁₆O₆ và kaempferit C₁₆H₁₂O₆ (1 – 3 dioxy-4-metoxyflavonon).

3. Công dụng của riềng

Tính vị: cay, nóng. Quy kinh tỳ, vị.

Tác dụng: tán hàn chỉ thống, ôn trung chỉ ẩu.

Chỉ định:

Điều trị vị hàn gây đau bụng lạnh thường dùng với bào khương như bài nhị khương hoàn. Điều trị vị hàn can uất thường dùng với hương phụ như bài lương phụ hoàn.

Điều trị vị hàn gây nôn thường dùng với bán hạ, sinh khương, đẳng sâm, bạch truật.

Liều dùng: 3 -10g.

4. Một số bài thuốc có sử dụng riềng

4.1. Chữa đau bụng, nôn mửa

Riềng 8g, đại táo 1 quả. Sắc với 300 ml nước, còn 100 ml, chia 2 – 3 lần uống trong ngày.

4.2. Chữa tiêu chảy

Riềng, củ gấu, gừng khô, sa nhân, trần bì với lượng bằng nhau, tán nhỏ. Ngày uống 3 lần, mỗi lần 6g.
Riềng 200 g, quế 120 g, vỏ vối 80 g. Các vị tán nhỏ, mỗi lần 12g sắc uống.
Riềng 20 g, nụ sim 80 g, vỏ rộp cây ổi 60 g. Dùng dưới dạng bột hoặc viên. Ngày uống 3 lần, mỗi lần 5g.

4.3. Chữa đau bụng, buồn nôn

Riềng, vỏ quýt, hạt tử tô, lượng bằng nhau, tán nhỏ, viên với mật, uống với rượu, mỗi lần uống 5g, ngày 2 lần.

4.4. Chữa cảm sốt, kém ăn

Riềng tẩm dầu vừng sao 40g, can khương nướng 40 g, hai vị tán nhỏ, trộn với mật lợn, làm thành viên bằng hạt ngô. Ngày uống 15 – 20 viên.

Quả riềng tán nhỏ, uống 6 – 10g.

4.5. Chữa sốt rét

Bột riềng 1000 g, bột thường sơn 3000 g, bột gừng khô, bột quế khô, bột thảo quả, mỗi vị 2000 g. Các vị tán nhỏ, làm viên hoàn to bằng hạt ngô. Mỗi ngày uống 20 hoàn trước khi lên cơn.

4.6. Chữa đau dạ dày

Riềng rửa rượu 7 lần, sấy khô, tán nhỏ; hương phụ rửa giấm 7 lần, sấy khô, tán nhỏ. Hai vị trộn đều, làm thành viên. Mỗi lần uống 5 g khi có cơn đau.

4.7. Chữa hắc lào

Củ riềng già (tán nhỏ) 100 g, ngâm với cồn 90⁰ (200 ml), càng lâu càng tốt, ngày bôi vài lần. Hoặc lấy củ riềng giã nhỏ trộn với nhựa chuối và ít bột làm thành thuốc bôi.

5. Bằng chứng khoa học của riềng

Riềng đã được chứng minh có nhiều tác dụng tốt đối với một số bệnh lý ở người. Thân rễ đã được y học Trung Quốc sử dụng để giảm đau dạ dày, điều trị cảm lạnh, tăng tuần hoàn máu và giảm sưng. Rễ khô và thân rễ đã được sử dụng để chống oxy hóa, điều trị đái tháo đường, chống loét, chống tiêu chảy, chống nôn, giảm đau, chống viêm và kháng đông máu.

Tuy nhiên các nghiên cứu đa phần ở mức thử nghiệm trên động vật mà chưa có nhiều nghiên cứu lâm sàng trên người. Một số tác dụng đã được nghiên cứu:

5.1. Kháng viêm, giảm đau

Một nghiên cứu chiết xuất etanolic 80% từ riềng cho thấy hoạt động chống viêm cấp tính làm giảm thể tích phù trong viêm khớp. Các nghiên cứu trên mô hình chuột bị viêm khớp dạng thấp đã cho thấy tác dụng của chiết xuất từ riềng làm giảm nồng độ TNF-α.

Do đó, riềng có thể được dùng để điều trị hoặc phòng ngừa trong bệnh viêm khớp cấp tính và mạn tính bằng cách giảm sưng viêm, cứng khớp trong viêm khớp.

5.2. Kháng khuẩn

Trong nhiều nghiên cứu Trung Quốc đã cho thấy chiết xuất ethanol của riềng có tính kháng khuẩn cao. Riềng cũng cho thấy tác dụng ức chế sự tăng sinh của các chủng vi khuẩn gram dương như S. aureus, α-Hemolytic streptococcus, β-Hemolytic streptococcus và Streptococcus pneumoniae.

5.3. Chống ung thư

Trong nghiên cứu F.A. Alasmary và cộng sự, hoạt động chống ung thư của chiết xuất từ riềng đối với các dòng tế bào ung thư được phân lập lâm sàng trong ống nghiệm.

Kết quả cho thấy hoạt tính chống ung thư của chiết xuất từ riềng cao nhất đối với ung thư biểu mô phổi và ung thư biểu mô đại trực tràng so với thuốc vinblastine. Hơn nữa, chiết xuất từ riềng cũng cho thấy hiệu quả đầy hứa hẹn đối với ba dòng tế bào khác là ung thư biểu mô đại tràng, ung thư biểu mô cổ tử cung, ung thư tuyến tiền liệt.

Các nghiên cứu khác cũng cho thấy riềng có tiềm năng điều trị ung thư vú di căn và chống lại sự hình thành mạch của khối u.

5.4. Hỗ trợ điều trị vô sinh

Trong một nghiên cứu lâm sàng ngẫu nhiên mù đôi, trên 76 người tham gia bị vô sinh vô căn. Sau 12 tuần điều trị can thiệp, số lượng tinh trùng và tổng số tinh trùng có hình thái bình thường đã tăng lên ở những người tham gia được điều trị bằng chiết xuất riềng với liều 300mg/ngày so với nhóm giả dược. Kết quả cho thấy riềng giúp tăng số lượng tinh trùng và tăng tỷ lệ tinh trùng có hình dạng bình thường. Do đó, riềng có thể có hiệu quả trong việc cải thiện hình thái tinh trùng và số lượng tinh trùng trong vô sinh vô căn mà không gây ra tác dụng phụ.

5.5. Hỗ trợ điều trị sa sút trí tuệ ở người lớn tuổi

Trong một nghiên cứu trong ống nghiệm cho thấy galangin, một flavonoid, được phân lập từ riềng có tác dụng ức chế hoạt động của acetylcholinesterase (AChE) với mức độ cao nhất trên 55%. Kết quả cho thấy các flavonoid chiết xuất từ thực vật, cũng như từ riềng, có thể là loại thuốc mới chống lại bệnh Alzheimer trong tương lai.

6. Lưu ý

Không dùng củ riềng trong trường hợp cảm phong nhiệt, thương thử, nôn mửa hoắc loạn.