Chứng thanh dương không thăng

Khái niệm

Chứng Thaíih dương không thăng Ịà một loại trong chứĩig Tỳ khí bất túc, gọi khái quát cho những biểu hiện lâm sàng như khí thanh dương không thâng thì không nuôi dưỡng ấm áp được vùng đầu, cơ biểu và chân tay. Phần nhiều do ản uống không điều độ, mệt nhọc thái quá làm Tỳ Vị bị tổn hại mà gây bệnh.

Lâm sàng có những chứng trạng chủ yếu như hoa mắt chóng mật, mắt nhln không tỏ, tai ù tai điếc, sợ lạnh tay chân lạnh, ân không thấy ngon, mệt, mỏi rã rờ|, biếng ăn, đại tiện lỏng, chất lưỡi nhạt rêu lưỡi trắng, mạch NỊiược hoặc Hư v.v.

Chứng thanh dương không thăng thường gặp trong các bệnh Huyễn vậng, Tai ù, Tai điếc, ủy bích, Tiết;tả, Thoát giang, Sa dạ con và Băng lậu.

Cần chẩn đoán phân biệt với chứng Tỳ khí hư.

Phân tích.

i k,L

Chúng Thanh dương không thảng có thể xụất hiện trong nhiều loại tật bệnh. Trong bệnh HuỵỊn vậng xuất hiện cbứng này, phần nhiều thấy cả đặc điểm “dương bị thấp gây khó khân” như các chứng trạng ù taũ.đầu nặng như bị buộc, ngực khó chịu buồn nôn, mỏi mệt yếu sức, sợ lạnh, tay chân lạnh, kém ăn đại tiện lỏng, hay ngủ, rêu lưỡi tráng nhớt, mạch Nhu Nhược hoặc Trầm

Hoạt… Đây là do ăn uống nhiều thức béo ngọt, mệt nhọc thái quá tổn hại Tỳ Vị, mất chức năng vận chuyển, thuỷ thấp tụ lại ở trong, đàm trọc bị nghẽn làm cho thanh dương khống thăng mà thành bệnh; ĐỈSu trị aên kiộn Tỳ thâng dưcmg, t£o thíp htía đàm, cho uống Bán hạ Bạch truật Thiên ma thang (Y học tâm ngộ) hợp với Bổ trung ích khí thang (Tỳ vị luận) gia giảm.

Trong bệnh Tai điếc (Nhỉ lung) xuất hiện’ chứng ứianh dựợng không thăng biểu hiện lâm sàng cđ các chứng trạng trung khí băt túc như mát nhìn khống tỏ, sắc mặt kém tươi, kém ãn, tiếng nổi tháp nhỏ đoản, hơi, mỏi mệt đại tiện lỏng, lưỡi bệu rêu dầy, mạch Nhu Tế v.v. Đầy là do ăn uổng khống điều độ, mệt nhọc quá sức, tổn thương Tỳ Vị, trung khi bầt tức, thanh dương không thảng gây nén; điều trị nên kiện Tỳ ích khí, thăng đương ích Vị đừng bài ích khí thồng minh’thang (Đông Viên, thi hiệu phương). ^v■■ ‘*

Trong bệnh ủy bích (?) xuát hiện chứng thánh dương không thãng, biểu hiện lâm sắng cố các chứng tràng về khí hư ủý như thấỉi thể mềm nhũn vô lực, da thịt teo gầy ngày càng Bặng thêm, kém ăn đại tiện lỏng, mặt phù kém tươi, íirih thần mỏi mệt yếu sức, rêu lưỡi trắng mỏng, mạch Trầm Tế; Đây là do no đổi một nhọc thất thường làm tổn thương Tỳ VỊ, yỳ khí khống tháng Phế khí không đều kháp, da thịt gân mạch khỏng được nuôi dưỡng gây nên. Sách Chứng trị vâng bổ nđi: “Chứng khí hư,ủy,là do đdi khát nhọc mệt, VỊ khí một khi hư thì Phế khí tuyệt trước, trăm khớp⁷không được ĩtuôi dưỡng… Những người sau khi mác bệnh mà chán tay yếu liệt đều thuộc Khí hư, nên mới n<ái là Tỳ bị bệnh ngay ‘kKOng “étm khả nang Ỷắn‘hành tân dịch của VỊ, tây chân khòngđứợc táp thụ cổc khỉ chò nên khỗng vận động được”. Diều trị nên M trung ích khí, cho uổng Bổ trung ích khí thang (Tỳ vị luận).

Chứng thanh dưdng không thăng xuất hiện trong bệnh Tiết tả, đặo điểm biểu biện ỉà Tỳ khỉ hạ hãm, cđ các chứng trạng ỉa lỏng kéo dài khộng dứt, thậm chí thoát giang, sặc mặt úa vàng, chân tay rã rời yếu sức, bụng đầy khtí chịụ, lưỡi, phạt rêu lưỡi tráng, mạch Tế Nhược. Đây là do Tỳ Vị hư yếu, mất khả năng vận hóa, thủy cốc không hổa được cho nên trong dục không phân chia, “cái khi tinh hoa thăng lên, trái ỉại giáng xuống mà thành tiết tả” đièu trị nên kiện Tỳ ích khí chi tả, dùng bài Sâm linh bạch truật tán (Thái bình hụệ dân hòa tễ cục phương).

Trong bệnh Thoát giang xuất hiện chúng thạnh dương không ^Ịaảng, cứ đặc điểm chứng trạng trung khí hạ hãm như thoát giang ỉâu ngày khổng khỏi, đoản hơi yếu sức, ra mồ hổi, chân tay sợ lạnh lười ntíi, ăn không thấy ngon; Đây là do ản uống nhọc mệt tổn thương Tỳ hoặc ốm lâụ ỉàm hại Tỳ, tiết tả kéo dài không dứt đến nỗi trung khi bạ hàm mất khả năng nâng lên; điều trị nêu bổ trung ích khí, thãng dương nâng hạ hãm, cho uống Bổ trung ích khí thang (Tỳ vị luận).

Tổm lại, chứng Thanh dương khống thăng, tuy thuộc ‘phạm trù Tỳ Vị khí hư, cơ chế bệnh của các chứng giống nhau, nhưng ở những tật bệnh khác nhau thì biểu hiện không hoàn toàn giống nhau, lâm sàng ‘cần phân biệt.

Chứng Thanh dương không thăng phần nhièu phát sinh ỏ người thể chát vốn gầy yếu, bởi vì ốm lâu thể lực yếu, trúng khí suy kém, thường cổ chứng trạng tỉnh thần ủy mị, sắc mặt khổng tươi, đoản hơi tiếng nhỏ, mệt môi yếu sức, chân táy lạnh người ớn lạnh. Phụ nữ xuất hiện chứng thanh dương không thăng, biểu hiện trung khí hạ hãm đến nỗi sa dạ con và khí không nhiếp huyết gây-nên Băng lậu, hoặc thanh dương khổng thăng mà thấp khí dòn xuống, gây nên chứng Đái hạ liên miên nước trong loặng.

Thăng-giáng-rào-ra là hình thức cơ bản về công nãng khí hòa của con người. Tỳ chủ thăng thanh, VỊ chủ giáng trọc, Tỳ VỊ một thăng một giáng cộng đồng duy trì sự trao đổi doanh dưỡng của cơ thể. Trong quá trình diễn biến cơ chế bệnh, thanh dương của Tỳ không thảng cđ thể dẫn đến trọc âm của Vĩ không giáng, xuất hiện các chứng trạng ngực khđ chịu, trướng bụng, đại tiện lỏng, tiểu tiệnít và nặng đầu mỏi mệt, ăn kém, thậm chí tiểu tiện không đi được, thủy thũng, rêu lưỡi vẩn nhớt, mạch Huyền Hoạt. Bàn theo cơ thể riêng biệt, sự thảng giáng của Tỳ VỊ, đối với khí cơ thăng-giáng-vào-ra của mỗi cơ thể có liên quan trọng yếu. Tỳ Vị là gốc của hậu thiên, vị trí ở Trung tiêu, thông xuốt trên và dưới, đó là sự xoay chuyển vận độrig thảng và giáng. Với sự sinh phát của Can, túc giáng của Phế, sự giáng xuống cửa Tâm hỏa và sự thăng lên của Thận thủy, Phế chủ thỉ thở ra, Thận chủ nạp khí, cũng cần có sự phổi hợp Tỳ Vị để hoàn thành’sự vận động thăng giáng. Nếu Tỳ VỊ thăng giáng thất thường thì khí thanh dương không được phân bố, tinh cùa hậu thiên không thể quay về nơi cất chứa, thanh khí của đồ ăn uống hết chỗ đưa vào, các vật chất phế thải cũng khững bài tiết được, từ đó mà nẩy sinh ra nhiều bệnh chứng. Sách Ngô thị vựng giảng nói”.,. Phép chữa Tỳ VỊ, không gỉ quí bàng 8ựthăng, giáng… Bây giờ thăng, giáng không bình thường thì Tỳ VỊ bị hại; Tỳ Vi tổn thương thì chế độ vào ra mất bình thường mà sinh khí của hậu. thiên bị dập tát, thiệt cho mạng sống mà thôi.

Chẩn đoán phân biệt

Chứng Tỳ khí hứ với chứng Thanh dương không thăng: Tỳ khí hư còn gọi là Tỳ khí bất túc, Tỳ Vị Hư nhược (Trung y đại từ điền). Chứng Thanh dương không thăng vổn thuộc phạm trù chứng Tỳ khí hư, vì nguyên nhân bệnh và cơ chế bệnh của hai chứng này biểu hiện lâm sàng rất gàn gụi; nhưng cũng có chỗ

khác nhau nhất định.

Khái niệm Tỳ khí hư so với khái niệm Thanh Dương không thăng rộng rãi hơn. Chứng Tỳ khí hư có thể bao quát cả chứng thanh dương không th&ng, mà chứng Thanh dương không thãng chỉ là bộ phận biểu hiện của chứng Tỳ khí hư.

Nđi theo nguyên nhân bệnh, chứng thanh dương không thãng thường do ăn uống không điều độ, mệt nhọc quá sức, tổn thương Tỳ VỊ, hoặc ốm lâu làm thương Tỳ gây nên. vì Tỳ VỊ hư yếu, trung khí bất túc, thanh dương không thăng, không làm đầy đủ lfeo phủ và thanh khiếu ở trên, cho nên co các chứng trạng chóng mật hoa mắt, mắt trông không tỏ, tai ù, tai điếc. Chứng Tỳ khi hư cũng là vl ản uống không điều độ, mệt nhọc nội thương, tổn thương Tỳ Vị mà thành bệnh. Nhưng chứng Tỳ khí hư lả tên goi chung cho chứng hậu do công nảng của Trung tiêu Tỳ Vị suy nhược, nó bao quát cả Tỳ mất sự kiện vận (như bụng trướng dầy, ia chầy ia nhão, kém ăn) trung khí bất túc (như sắc mặt vàng không tươi, mời nhọt hoặc tối, đoan hơi tiếng thấp, kém ăn mỏi mệt) thanh dương không tháng (như chóng mặt, tai ù, tai diẽc, mất lờ mờ không tồ) trung khí hạ hăm (như thoát giang, iá chẩy kéo dài, sa dạ con) Tỳ không thống huyết (như băng lậu, đại tiện ra huyết) v.v. Còn chứng Thanh dương không thảng chỉ là nói về trung khí bất túc, biểu hiện các chứng trạng Tỳ không có tác dụng thãng thanh mà thôi. Chẩn đoán phân biệt ở chố đd.

Trích dẩn y văn

Thanh dương ra từ khiếu trên, trọc âm xuống từ khiếu dưới Thanh dương phát ra cơ bắp, trọc âm hướng về ngũ tạng. Thanh dương bền chắc tứ chi, trọc âm trở về sáu phủ (Ảm dương ứng tượng dại luận – Tố Vẩn).