Chứng dương hư

Khái niệm

Chứng Dương hư cũng gọi là chứng Hự hàn, là tên gọi chung cho trường hợp dương khí bất túc, cơ năng suy thoái xuất hiện những hiện tượng các cơ quan chức năng trong cơ thể không được sựởi ấm; nguyên nhân phần nhiều dp tiên thiên phú bẩm bất t_rúc, ốm lâu thể trạng yếu, hoặc hàn tà làm tổn thương dương khí gây nên. Chựng Dương hư trình bầỵ ở mục này là nói theo dương khí bất tuc ở toàn bộ cơ thể, còn các chứng dương hư ở các tạng Tâm, Tỳ, Thận có mối liên hệ lẫn nhau, lấy biểu hiện chứng dương hư đột xuất trong các chửng trạng dương hư của Tạng Phủ thì tham khảo ở chứng dương hư của các Tạng Phủ có nói từng chúyển mục riêng.

Biểu hiện lâm sàng chủ yếu của chứng Dường hư là sợ lạnh chân tay lạỉih, sắc mật tráng bệch, Iĩiệt mỏi yếu sức, thiểu khí biếng nổi, tự ra mồ Hôi, miệng nhạt không khát, tiểu tiện trồng dài, đại tiện lỏng loãng, chất lưỡi trắng nhạt, mặch Hư Trỉ hoầc Tràm Nhược.

Chứng Dương hư thường gặp trong các bệnh Thủy thũng, Tiết tả, Tâm quý, Hư lao. ^:

Cần phân biệt với các chứng Khí hư, chứng Lý hàn thực, chứng Chân nhiệt giả Hàn.

 

Phân tích

Chứng Đương hư có thể gặp trong nhiều loại tật bệnh. Trong bệnh Tiết tả xuất hiện chứng Dương hư, phần nhiều do (lí ■ tả lâu ngày làm tổn hại phần dương của Tỳ Vị, chức năng vận hóa kém, hoặc là Thận dương bất túc, Mệnh môn hỏa suy gây nên. Biểu hiện chủ ỵếu ỉà vừng bụng sợ lạnh’, đau bụng sôi bụng, đại tiện lỏng loãng, mạch Tràm Tế vô lực; Điều trị nên ôn dương chi tả; Nếu là Tỳ vị dương hư thì chọn dùng Lý trung thang (Thương hàn luận). Thận dương hư thì chọn dùng Tứ than hoàn (Chứng trị chuẩn thàng)

Trong bệnh Thủy thũng xuất hiện chứng Dương hư, phàn nhiều đo Tỳ dương khống vận hóa, thủy thấp khống Itíũ thông, hoặc Thận dựơng bất túc mất chức năng khí hóa gây nên; chứng trạng chủ yếu là từ lưng trở xuống thủng nặng ấn vào iốm sâu lâu mốỉ hồi phục, chân tay lạnh, tinh thàn mỏi mệt, tiểu tiện sẻn ít, chẵt lưỡi nhạt bệu, rêu lưỡi tráng trơn, mậch Tràm Tế; điều trị nên ôn dương lợi thủy; Tỳ dương hư thì cho uống Thực tỳ ấm (Té sinh phương)-, Thận dương hư tỉỊì cho uống Chân vũ thang (Thương hàn luận).

Trọng bệnh Tâm quý xuất hiện chứng Dương hự, đa số do Tâm dương không mạnh gây nên, có chứng trạng chù yếu là chóng mặt hồi hộp, cơ thể lạnh tay chân lạnh, tịnh thần mỏi iụệt yếu sức, rêu lưỡi trậng, mạch Tế Nhược mà Sác; Địều trị nên làm phấn chấn Tâm dương, cho uống bài Linh Quế truật cam thang (Thương hàn luận).

Chứng Dương hư xuất hiện trong bệnh:Hư Jao, phần nhiều dạ Tỳ dưựng bất túc, chức năng vận hóa kém, hoặc do Thận dương bất túc, mệnh môn hỏa suy gây nên; biểu hiện chứng trạng sợ lạnh chân tay lạnh; mỏi mệt hụt hơi, đại tiện lỏng loãng, lưỡi nhạt rêu lưỡi tráng, mạch Hư Nhược: Diều trị nên ôn dương phù chính; do Tỳ dương hư thì dùng bài Chửng dương lý. lao thang (Y tông tất độc)”, do Thận dương hư thì dùng bài Hữu quy hoàn (Cảnh Nhạc toàn thư).

Chứng Dương hư phần nhiều phát sinh ở thể trạng phú bấm bất túc, tuổi cao thế lực yếu hoặc ở người ốm lâu ngày. Chứng này về mùa Hạ được sự hỗ trợ của Dương khí nên bệnh tình khá nhẹ còn về mùa Đông thỉ bệnh tinh nặng hơn.

Trong quổ trình diễn biến bệnh lý, chứng Dương hư xuất hiện hai tình huổng: Một là âm dương nương tựa vào nhau, dương hư lâu ngày có thể tổn hại đến ắm, tạo nên chứng âm dương đều hư, cho nên đã ’ed các biểu hiện về dương hư rihư sợ lạnh, tay chân lạnh, mệt rhỏi yếu sức, lậi ed các biểu hiện về ầm hư như triều nhiệt, mồ hôi trộm; ngõ tâm phỉền nhiệt; Hai là dương khí bất túc, sức vận hóa kém, trọc ăm tích tụ,”thủy thấp nghẽĩí trệ, đàm ẩm, ứ iiuyết v.v. kế tiếp phát sinh.

 

Chẩn đoán phân biệt.

Chứng Khí hư với chứng Dương hự: Chứng Khí hư vốn thuộc phạm vi của chứng Dương hư Chứng Khí hư phát triển thêm một bước Ịà chứng Dương hư. Chứng Khí hư là do tiên thiên phú bấm bất túc; hậụ thiên mất nuôi dưỡng, ốm Ịâu thương khí là những nguyên nhân gây nêí)i chứng nầy Vì khí hư nên cơ năng của các Tạng Phử không mạnh, biếu hiện lâm sàng có các chúng mỏi mệt yếu sức, thiếu hơi biếng nói, chóng mặt hoa mắt, tự ra mò hôi, lưỡi nhạt, mạch Hư vô lực. Chứng Dương hư ngoài những chứng trạng giống như chứng Khỉ hư, còn cđ nguyên nhân do dương khí tổn thương gây nên như cảm nhiễm hàn tà, ân quá đổ sống lạnh, và cũng có thể do chứng Khí hư phát triển nên.

Chứng Dương hư do dương khí bất túc, toàn thân không được sưởi ẫm, biểu hiện lâm sàng ngoài những chứng trạng của chứng khí hư, còn xuất hịện chứng sợ lạnh chân tay ỉẹnh; mạeh Trì do đương khí bãt túc, mất chức nãng sưởi ẫm. Điểm phân biệt chủ yếu khác với chứng khí hư là có hiện tượng Hàn như sợ lạnh, tay chân l^nh, mạch Trl.

Chứng Lý thực hàn với chứng Dương hư: Chứng hý thực hàn tức là «di chúng Hàn thực nói chung; Chứng Dương hư còn gọi là chứng Hư hàn. Hai chứng đều có hiện từợng hàn như cơ thể lạnh tay chân lạnh, miệng nhạt không khát, sác mặt trắng bệch. Chứng Hàn thực là do hàn tà quá thịnh, xâm phạm cơ thể, lấn át Dương khí gây nên, có các chứng trạng cơ thể lạnh, tay chân lạnh, miệng nhạt không khát, sắc mặt trắng nhựt, đau bụng cự án, đại tiện táo kết, rêu lưỡi tráng đầy, mạch Huyền Khẩn có lựe. Điểm khác nhau giữa chứng Hàn thực với chứng Dương hư ở chỗ chứng Hàn thực không có các chứng trạng dương khí hư như mệt mỏi yếu sức, thiếu hơi biếng nói, tự ra mồ hôi v.v, mà lại biểu hiện thực chứng như đau bụng cự án, đại tiện bí kết, rêu lưỡi tráng đầy, mạch Huyền Khẩn cậ-lực. v.y., . _;

Chứng Chân nhiệt giảhàn với chứng Dương hu, cả hai đều biểu hiện ngoại hàn như chàn tay lạnh, sợ lạnh; Chẩn tay lạnh sợ lạnh của chứng Chân nhiệt gíả hăn lá do nội nhiệt quá thịnh, dứơng khỉ bì bế nghển ỏ trong, không phãn bố rá cơ biểu tứ chi gốy nên, thân thể tuy sợ lạnh lại không muốn mặc áo, đồng thời lại biểu hiện các chứng trạng Lý nhiệt thực như khát uống nừớc lạnh, tiểu tiện sẻn đỏ, đại tiện tảo kết, chất lưỡi đỏ rẽu lưỡi vàng, mạch Hoạt Sác v.v. Còn chứng Dương hư thì có thể thấy hàng loạt Hàn chứng, mạch Trầm Tri v.v. Đây lẳ điểm chủ yếu để chẩn đoán phân biệt.

 

Trích dẫn y văn

… Tự ra mồ hôi, ra mồ hôi trộm, ©ùng đểụ co’ chứng trạng Âtn Dương, không được bảo tự ra mồ hôi là phàỉ thuộc Dương; Ra mồ hôi trộm phải là thuộc Âm. Nhưng sự khác nhau của Àm

Dương, phân biệt như thế nào? Trả lời: chi cần xem xét có hỏa hay không có hỏa, thì hoặc là Âm hoặc là Dương, có thể biết được. Bởi vỉ hỏa thịnh mà ra mò hôi, vì hỏa nó hun đốt âm, như thế thì biết là ậm hự. _rKhôỊỊg,eổ hỏa Ạaặ ra _fnỉbíhôi, đó ,Ịà biểu khí không bền, như the thì biết là dương hư. Ếiểt đứợc hai loại ấy là biết được chỗ chủ yếu của ra mồ hôi, không còn ý nghĩa nào khác, mà phép điều trị cũng có thể xem đđ làm cương lĩnh vậy (Hàn chứng – Cảnh Nhạc toàn thư).

Nói Dương hư tức lã nói nguyên dương của Tâm kinh bị hư, triệu chứng bệnh phần nhiều ỉà ố hàn, trach cứ ở chỗ không cổ hỏaị Phép trị phải trong thuốc bổ Khỉ thêm các vị như Ô Phụ v.v. nặng hơn thì các bài như Taín Kiến thaàg, Chỉnh dương tốn (Y học hoặc ván – Y học chính truyền)