Thạch đen: Vừa làm món ăn ngon, vừa làm thuốc

Cây Thạch đen có tên gọi khác là Tiên nhân đông, Sương sáo, Lương phấn thảo, Thủy cẩm, Tiên nhân thảo, Tiên thảo… Cây có tên khoa học là Mesona chinensis thuộc họ Hoa môi (Lamiaceae). Cây thường được sử dụng để chế biến ra các món ăn có tác dụng thanh nhiệt, giải thử. Ngoài ra cây cũng được sử dụng như một vị thuốc. 

1. Cây thạch đen là cây gì?

1.1. Mô tả dược liệu

Thạch đen là cây thân thảo, sống hằng năm. Thân cây có chiều cao từ khoảng 20 – 60cm hoặc hơn, toàn thân được phủ lông rậm, cây ít phân nhánh. Lá của cây thạch đen mọc đối xứng, phiến lá có hình trứng hoặc hình thuôn dài, mép lá nguyên và dày.

Hoa thường mọc thành cụm ở ngọn, chùm hoa dài khoảng 10 tới 13cm. Chùm hoa dài, phủ lông mịn và có lá bắc màu hồng. Tràng hoa có màu trắng hoặc hồng nhạt, môi dưới to, môi trên chia làm 3 thùy. Quả bế, thuôn nhẵn, có chiều dài khoảng 0.6 – 0.8mm.

Cây thường ra hoa và quả vào mùa thu – đông.

1.2. Bộ phận dùng

Thân và lá cây Thạch đen được sử dụng để làm thuốc.

1.3. Phân bố và thu hái

Cây Thạch đen có nguồn gốc từ các tỉnh miền Nam ở Trung Quốc. Hiện nay cây cũng được tìm thấy mọc hoang dại nhiều ở nước ta. Dược liệu thường được nhân dân sử dụng để làm thạch ăn nhằm giải khát và có tác dụng thanh nhiệt.

Cây có thể thu hái quanh năm, nhưng thời điểm thu hái tốt nhất là vào mùa mưa. Sau khi hái về, cần đem cắt bỏ rễ rồi rửa sạch. Dược liệu có thể dùng tươi để làm thức ăn hoặc để phơi khô dùng dần.

1.4. Thành phần hóa học

Hiện vẫn chưa có nhiều nghiên cứu về thành phần cũng như hoạt chất có trong cây Thạch đen.

2. Tác dụng của cây Thạch đen

Theo Đông y, dược liệu có vị ngọt, tính mát và không có độc. Tác dụng của cây Thạch đen là giải thử và thanh nhiệt. Thường được dùng để chữa các bệnh như viêm khớp cấp, cảm mạo, đái tháo đường và huyết áp cao. Thạch đen được sử dụng ở dạng sắc là chủ yếu. Ngoài ra thảo dược này còn được nhân dân dùng để chế biến thạch ăn vào mùa hè giúp giải khát và thanh nhiệt.

Một số tác dụng dược lý đã được nghiên cứu:

• Nghiên cứu sơ bộ cho thấy dược liệu này được trồng và thu hái ở Cao Bằng có tác dụng hạ cholesterol trong máu và chống lão hóa.
• Nhân dân Indonesia và Đài Loan còn sử dụng dược liệu để trị chứng tiểu tiện không thông.

3. Bài thuốc có chứa Thạch đen

Nhân dân thường dùng thảo dược để chế biến ra thạch, dùng để ăn vào hững ngày nắng nóng có tác dụng giải thử, thanh nhiệt. Ngoài công dụng làm đồ ăn, dược liệu còn được dùng nhiều trong các bài thuốc để chữa các bệnh sau:

3.1. Bài thuốc hỗ trợ điều trị bệnh tiểu đường

Dùng Biển súc và Thạch đen mỗi vị 30g, Rung rúc 45g. Rửa sạch tất cả dược liệu, cho thêm nước đun sôi. Dùng hết, dùng 1 lần/ngày.

3.2. Thạch sương sáo giúp thanh nhiệt

Lá và thân cây sương sáo phơi khô. Rửa sạch tất cả Thạch đen rồi cho vào nồi nấu nhừ. Sau đó dùng túi vải vắt lấy nước rồi thêm bột gạo vào quấy đều trên bếp cho đến khi dung dịch sánh lại. Đổ sương sáo ra khuôn rồi đợi đông lại và dùng.

4. Chú ý khi sử dụng Thạch đen

• Không nên cho trẻ nhỏ dùng quá nhiều thạch sương sao vì có thể làm giảm cảm giác thèm ăn ở trẻ.
• Cần phân biệt cây Thạch đen với Cây sương sâm.

Bài viết trên đã cung cấp thêm nhiều thông tin về công dụng và cách dùng dược liệu Thạch đen. Ngoài công dụng chế biến thành món ăn có tác dụng giải thử, thanh nhiệt. Thạch đen còn có nhiều tác dụng trong điều trị bệnh như viêm khớp cấp, cảm mạo, đái tháo đường và huyết áp cao. Tuy nhiên, liều lượng và thời gian sử dụng của dược liệu hiện vẫn chưa được nghiên cứu kĩ.